De bijnieren van een hond zijn kleine organen, die anders dan de naam doet vermoeden, niets te maken hebben met de nieren. De functie van de bijnieren is het produceren van verschillende soorten hormonen. De bijnieren kunnen worden onderverdeeld in het bijniermerg (binnenzijde) en de bijnierschors (buitenzijde).
De bijnieren zijn kleine klieren die zich net voor de nieren bevinden. Ze zijn zo klein, dat ze eeuwenlang door anatomisten vrijwel genegeerd werden. Hoewel ze klein van formaat zijn, zijn ze uiterst belangrijk voor de algehele hormonale balans van het lichaam en het vermogen om homeostase te handhaven.
De bijnieren werken ook samen met de hypothalamus en de hypofyse; de samenwerking tussen de drie klieren staat bekend als de hypothalamus-hypofyse-bijnier as (HPA-as). Hun gezamenlijke activiteiten helpen de reacties van het lichaam op stress te beheersen, of die nu lichamelijk of psychologisch van aard is. Ze helpen ook bij het reguleren van lichaamsprocessen zoals de spijsvertering, het immuunsysteem en het energieverbruik.
De bijnieren bestaan uit twee afzonderlijke delen: de buitenste cortex en de binnenste medulla. Deze twee gebieden zijn totaal verschillend in hun functie, hun cellulaire structuur en hun embryologische oorsprong, dus het is vreemd (althans in termen van ons huidige begrip van de complexe klier) dat ze zijn “ingebouwd” in dezelfde structuur.
Bijniermerg
Het centrum van de bijnier, het bijniermerg, produceert twee belangrijke hormonen die worden afgescheiden in tijden van acute en ernstige stress, in wat bekend staat als het “vecht of vlucht” mechanisme.
Het eerste hormoon, epinefrine (algemeen bekend als adrenaline), speelt een centrale rol in kortstondige stressreacties. Het verhoogt de hartslag en de kracht van hartcontracties, vergemakkelijkt de bloedtoevoer naar de spieren en de hersenen, vermindert de maag- en darmactiviteit, en helpt bij de omzetting van glycogeen in glucose in de lever – allemaal acties die een levensreddende “vecht of vlucht” zouden bevorderen.
Het tweede hormoon dat door het bijniermerg wordt geproduceerd is noradrenaline. De belangrijkste werking van noradrenaline is het verhogen van de bloeddruk.
Bijnierschors
Terwijl een hond de chirurgische verwijdering van zijn bijniermerg zou kunnen overleven, is de bijnierschors essentieel voor het leven. De cortex is verdeeld in drie lagen of zones.
• De zona glomerulosa, de buitenste zone, is verantwoordelijk voor de afscheiding van mineralocorticoïde hormonen.
• De zona fasciculata, de middelste en grootste zone (ongeveer 70 procent van de cortex), is samengesteld uit cellen die de glucocorticoïde hormonen afscheiden.
• De zona reticularis, de binnenste zone, is verantwoordelijk voor de afscheiding van geslachtshormonen.
De afscheiding van de bijnierschors (en de in de handel verkrijgbare geneesmiddelen die deze afscheidingen nabootsen) worden vaak over één kam geschoren – corticosteroïden, of kortweg steroïden – maar zij vervullen verschillende functies.
De mineralocorticoïden (van de buitenste, zona glomerulosa) vormen een klein deel van de totale mix van corticosteroïden in het lichaam, maar spelen een belangrijke rol. Hun voornaamste effect is het transport van belangrijke ionen zoals natrium en kalium over de celwanden. Het belangrijkste mineralocorticoïde is aldosteron, dat de water-zout balans van het lichaam beïnvloedt en daarmee ook de bloeddruk.
Het hoofddoel van mineraalcorticoïden is het verhogen van de bloeddruk. Daarnaast hebben ze een invloed op de pH van het bloed: door middel van de absorptie van ionen uit het nierfiltraat laten ze de pH van het bloed stijgen. Ze hebben gemeenschappelijk dat ze natrium vasthouden en de uitscheiding van kalium vergroten. Zweetklieren staan ook onder controle van de ionen pompende werking van mineralocorticoïden.
Een tekort aan mineralocorticoïden (ziekte van Addison) kan leiden tot een verlies van natrium en een retentie van kalium, een toestand die in het uiterste geval fataal kan blijken te zijn. Hierover later in een ander artikel meer.
De zona fasciculata, of middenzone van de cortex, scheidt twee glucocorticoïde hormonen af: cortisol en corticosteron. De glucocorticoïden hebben een breed scala van fysiologische activiteiten in het lichaam, of zij nu als natuurlijke hormonen of als in de handel verkrijgbare geneesmiddelen aanwezig zijn. Als voorgeschreven geneesmiddelen worden zij gebruikt voor een grote verscheidenheid van ziekten en aandoeningen – en zijn zij de meest over gebruikte en misbruikte geneesmiddelen in de apotheek van de conventionele dierenarts. De meeste holistische dierenartsen daarentegen proberen het voorschrijven van glucocorticoïden tot een absoluut minimum te beperken.
Glucocorticoïden hebben een bijzonder grote invloed op het immuunsysteem en het metabolisme van koolhydraten, eiwitten en vetten. De metabolische werking van de glucocorticoïden is het verhogen van de productie van glucose (de primaire energiesuiker van het lichaam, afkomstig van de spijsvertering), hetgeen resulteert in een neiging tot hyperglycemie (verhoogde bloedsuikerspiegel). Bovendien verminderen glucocorticoïden de vetproductie en verhogen zij de afbraak van vetweefsel, waardoor glycerol en vetzuren vrijkomen, gemakkelijk beschikbare bronnen van energie.
Glucocorticoïden onderdrukken zowel ontstekings- als immunologische reacties. Door de ontsteking te onderdrukken, kunnen zij de weefselvernietiging en fibroplasie (littekenvorming) tegengaan. Glucocorticoïden verminderen echter ook de weerstand tegen bacteriën, virussen en schimmels, wat op zijn beurt de verspreiding van infecties bevordert. En ze hebben een zeer negatieve invloed op de genezing.
Het derde type hormonen afkomstig van de bijnierschors zijn de bijnier- geslachtshormonen. Deze worden in betrekkelijk kleine hoeveelheden afgescheiden door de zona reticularis (binnenste zone van de bijnierschors) en omvatten progesteron, oestrogenen en androgenen. Het effect van de bijnier- geslachtshormonen wordt gewoonlijk gemaskeerd door de hormonen uit de testikels en de eierstokken, maar kan bij het gesteriliseerde of gecastreerde dier van grotere betekenis worden.
Synergistische steroïden
Zoals hierboven uitgelegd, hebben alle bijnier-“steroïden” specifieke functies. Wat het plaatje nog ingewikkelder maakt is het feit dat ze ook enkele overlappende functies vervullen. Hun activiteiten zijn alomtegenwoordig en beïnvloeden een veelheid van organen op een complexe manier. Bovendien kunnen honden op verschillende manieren op steroïden reageren, afhankelijk van een aantal factoren. Artsen kunnen alleen maar gissen hoe een individuele hond zal reageren op een dosis steroïden die ze willen voorschrijven.
Dit betekent dat elke steroïde die door een dierenarts wordt voorgeschreven met de bedoeling een bepaald effect te bereiken, andere onvoorspelbare en ongewenste effecten kan hebben. Zo kunnen geneesmiddelen die strikt glucocorticoïd zouden werken, bij de hond overmatige dorst en urinelozing veroorzaken (een mineralocorticoïd-effect). Vanwege de functionele overlap van deze steroïden is er geen manier om hun gunstige effecten te scheiden van hun potentieel schadelijke effecten, hoe hard de farmaceutische bedrijven ons ook proberen te overtuigen van het tegendeel.
Laten we als voorbeeld nemen dat ervoor gekozen wordt de huidaandoening van de hond te behandelen met een voorgeschreven steroïde (waarschijnlijk een glucocorticoïd), omdat het een krachtig ontstekingsremmend middel is. Helaas heeft datzelfde steroïde een negatief effect op het immuunsysteem, waardoor de normale immuunrespons van uw hond wordt vertraagd en de genezing wordt vertraagd. Hij kan ook last krijgen van toegenomen dorst en urineren.
Bovendien stimuleren glucocorticoïde hormonen (hetzij natuurlijk geproduceerd, hetzij voorgeschreven door medicijnen) het bijniermerg. Er zijn verschillende mogelijke gevolgen van deze bijnierstimulatie op een laag niveau: de verhoogde belasting van het hart kan hartfalen veroorzaken; de chronische overmaat aan bloedglucose kan leiden tot diabetes mellitus; en de aanhoudende stimulatie van de bijnieren kan leiden tot “bijniermoeheid” of uiteindelijk tot bijnierfalen (ziekte van Addison).
bron: https://www.whole-dog-journal.com/health/canine-adrenal-glands/