Wat is epigenetica?
Epigenetica betekent letterlijk ‘rondom het DNA’. Nog preciezer gaat het om de ‘markeringen’ rondom het DNA die genen aan en uit kan zetten. Die markeringen zelf veranderen en lijken overerfbaar. De naam epigenetica is in 1942 bedacht door de Engelse bioloog Conrad Waddington. Zijn idee was dat ervaringen en leefomstandigheden van een organisme zijn erfelijke aanleg kunnen beïnvloeden. Het voorvoegsel ‘epi’ komt uit het Grieks en staat voor iets dat boven of achter de genetica ligt
Epigenetica: de invloed van ervaringen en omgeving
Stress, leefstijl, gedrag of bijvoorbeeld luchtvervuiling kunnen invloed hebben op onze gezondheid. En ook op die van (klein)kinderen. De genen (de DNA-code) zelf veranderen dan niet, maar het is alsof sommige genen uit of aan gaan staan door gebeurtenissen of omstandigheden.
Epigenetische veranderingen
Onderzoekers hebben ontdekt dat bijvoorbeeld stress en roken invloed kunnen hebben op je genen. Door epigenetische veranderingen wordt de functie van een gen anders, zonder dat de DNA-code verandert.
Je kunt het vergelijken met de letters in het verhaal van een boek. Alle letters in het boek zijn de code van het DNA. De letters zijn hetzelfde gebleven, maar je hebt één letter gemarkeerd met een markeerstift. De letter (‘de code’) is niet veranderd en ook het verhaal (‘al het DNA’) niet. Maar de epigenetische verandering (de markering) maakt dat het gen toch anders werkt.
Als in je leven epigenetische veranderingen ontstaan, kun je deze ook doorgeven aan eventuele kinderen.
Actief of niet actief gen
Epigenetische veranderingen kunnen ontstaan omdat genen door bijvoorbeeld stress, roken of eetgewoontes aan of juist uit worden gezet. Op een gen ligt de informatie om een eiwit aan te maken. Al deze eiwitten hebben een taak in het lichaam. Als een gen actief is, kan eiwit kan zijn werk doen. Als het gen inactief wordt, wordt het eiwit niet meer gemaakt en kan het eiwit zijn taak niet meer uitvoeren. Gaat het bijvoorbeeld om een eiwit dat een rol speelt bij de ontwikkeling van de hersenen? Dan kan het inactief maken van dit eiwit ervoor zorgen dat er iets misgaat met de ontwikkeling van de hersenen.
Epigenetica en Fokken
Er zijn jammer genoeg nog niet veel onderzoeken gedaan m.b.t. epigenetica en honden maar bij ratten ligt dit anders. Hier zijn meerdere onderzoeken uitgevoerd zoals een onderzoek m.b.t. stressresponse bij ratten:
De mannelijke ratten kregen een flinke pijnprikkel als ze een bepaalde geur roken. Ze ontwikkelden al snel een reactie om de geur te vermijden om zich zo zelf te beschermen. Dit zorgde voor zo’n sterke reactie, dat dit tot een blijvende aanpassing zorgde in een van de genen van het DNA.
Nadat deze ratten zich hadden voortgeplant, hadden de net geboren ratten net zo’n sterke reactie op de geur als hun vaders. Het vreemde is dat ze niet hetzelfde experiment hadden ondergaan en ze hadden ook geen contact gehad met hun vaders.
Sterker nog: dit gold ook voor de kinderen van de kinderen. De conclusie van de onderzoekers was daarmee dat deze reactie zich heeft ingeprent in de genen die kunnen worden doorgegeven.
Eerder, in 2004, hadden onderzoekers van de McGill University in Montreal (Canada) hetzelfde geconstateerd als het gaat om de opvoeding van rattenmoeders Ze hadden dit gevalideerd door de hersenen van de ratten te onderzoeken. De slechte opvoeding had een markering achtergelaten, in de buurt van het gen voor de glucocorticoïden receptor. Deze receptor speelt een belangrijke rol in het reguleren van stressreacties in het lichaam.
https://mcgillnews.mcgill.ca/s/1762/news/interior.aspx?sid=1762&gid=2&pgid=1024
Zie voor meer informatie over epigenetica en het onderzoek m.b.t. de ratten ook dit filmpje: https://youtu.be/_aAhcNjmvhc
Het gegeven dat epigenetische veranderingen kunnen worden doorgegeven aan de volgende generaties heeft grote gevolgen voor de manier waarop er gedacht wordt over de omgeving waarin ouderdieren gehouden worden.
Als zij te veel stress ervaren is er een grote kans dat het nageslacht hier ook last van krijgt.
Dit soort onderzoeken en resultaten laat zien dat het enorm belangrijk is om rekening te houden met de leefomstandigheden van de ouderdieren (en wellicht ook de ouders van hen) op het moment dat je een pup gaat uitkiezen.
Bronnen:
Onze hond 06-2020
Artikelen en websites:
Epigenetics: The Science of Change https://ehp.niehs.nih.gov/doi/10.1289/ehp.114-a160
https://www.peterjoosten.net/epigenetica/
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0006322310005767
boek:
Erfelijkheid 2.0 door Richard C. Francis -Hoe levensstijl en omgeving je genetische code beïnvloeden.
ISBN: 9789020997804